Nöbetçi Eczaneler
Av.Yusuf ÇOLAK
Kadınların çalışma hayatında eşit haklara sahip olması ve ayrımcılığa maruz kalmaması, hem adil bir toplum inşa etmek hem de ekonomik refah için son derece önemlidir. Bununla birlikte kadınların iş hayatındaki varlığını sürdürülebilir kılmak için iş kanununda birtakım düzenlemeler yapılmıştır. 8 Mart Dünya Kadınlar Günü dolayısıyla kadın işçilerin iş kanunundan doğan haklarını inceleyeceğiz.
İş kanunun Eşit Davranma İlkesi başlıklı 5. maddesi gereğince, işveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.
Hamilelik Sebebiyle İşe Alınmayan İşçi Tazminat Alabilir
AB Adalet Divanı bir kararında, hamilelik nedeniyle kadın işçinin işe alınmamasını ayrımcılık olarak nitelendirmiştir. Türk hukukunda ise kadın işçiye hamilelik ile ilgili soru sorulması dahi cinsiyete dayalı ayrımcılık olarak nitelendirilmektedir. Yani kadın işçi iş görüşmesi esnasında hamile olduğunu belirtmek ya da sorulduğu zaman bu durumu söylemek zorunda değildir.
Ancak kanun maddesinde biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler istisna tutulmuştur. Yani işin niteliği hamile olmamayı gerektiriyorsa örneğin mankenlik, sporculuk gibi işverenin buna ilişkin soru sorma hakkı bulunmakta olup, bu husus ayrımcılık yasağı kapsamı dışında tutulmuştur. Bunun dışında doktrine göre ise, işveren üzerine almış olduğu ve belirli bir sürede tamamlaması gereken bir işte, başvuran kadın adaylara hamileliğine ilişkin soru sorabilmesi ayrımcılık yasağı kapsamı dışında tutulmuştur.
Kadın İşçiye Düşük Ücret Verilemez
Kanun maddesinin devamında ise, aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücretin kararlaştırılamayacağı belirtilmiştir. Yine aynı kanunun 74. Maddesinde hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılacağı ve bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılamayacağı belirtilmiştir. Yani aynı veya eşit değerde bir iş için erkeğe verilecek ücret de kadına verilecek ücret de aynı olmalı ve hamilelik durumu dahi bunu değiştirmemelidir. Ancak elbette farklı niteliklere sahip kişilerde (örneğin yaş kıdem öğrenim durumu gibi nedenler) farklı ücret uygulamasına gidilmesinde eşitlik ilkesine aykırılık teşkil etmemektedir.
Bunlara aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da işverenden talep edebilmektedir.
Kadın İşçi Çalıştırma Yasağı
İş Kanunun 72. Maddesinde Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde kadınların çalıştırılması yasaklanmıştır. Yine Analık halinde kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplamda 16 haftalık süre için çalıştırılmamalarının esas olacağı, çoğul gebelik halinde 8 haftalık süreye 2 haftalık süre ekleneceği belirtilmiş, kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılacağı belirtilmiştir. Bu şekilde kadının çalışma hayatındaki yeri korunmuştur.
Kadın İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshedebileceği Özel Haller
İşçinin İş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebileceği sebepler İş Kanunu’nun 24. Maddesinde sayılmıştır. Bu maddede sayılan durumlar tüm işçiler için fesih sebebiyken kadınlar için ayrıca aşağıda yazılı sebeplerde fesih sebebi sayılmaktadır.
- EVLİLİK
1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükteki tek maddesi olan 14. Madde uyarınca kadın işçi evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde kendi arzusu ile iş akdini sonlandırdığında iş akdini haklı nedenle sonlandırmakta ve 1 yılı aşkın süredir çalışıyorsa da kıdem tazminatına hak kazanmaktadır.
- MUAYENE İZNİ
İş Kanunun 74. Maddesi gereğince hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilmesi gerekmekte olup, kadın çalışanın periyodik kontrollere gitmiş olması nedeniyle ücretinden kesinti yapılması yasaya aykırıdır. Bu maddeye aykırılık halinde kadın işçi, çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
- DOĞUM SONRASI SÜT İZNİ
İş Kanunu’nun 74. Maddesi uyarınca Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilmek zorunludur. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirleyebilecektir. Ayrıca bu süre günlük çalışma süresinden sayılmaktadır. Kadın işçiye süt izni verilmediği takdirde kadın işçinin çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle işçiye iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme imkânı vardır. Ayrıca süt izninin yasaya aykırı olarak kullandırılması idari yaptırıma bağlanmış olup, 4857 sayılı yasanın 104. Maddesi ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun8 26(n) maddesi uyarınca idari yaptırım öngörülmüştür.
Sonuç olarak kadınların iş hayatında daha aktif hale gelebilmesi için oldukça önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bunlardan en önemlileri iş hayatında cinsiyete dayalı ayrımcılığın yasaklanmış olmasıdır. Bununla birlikte kadının hamileliği sebebiyle işe alınmaması halinde tazminat alabileceği, hatta işin niteliği gerekmiyorsa iş görüşmesinde işçinin hamile olup olmadığının dahi sorulamayacağı düzenlenmiştir. Kadınlar için oldukça önemli olan bu düzenlemelerde yer alan hakların gereği gibi kullanılabilmesi için kadın çalışanların bilgilendirilmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Bu vesileyle kadın çalışanların iş hayatındaki hakları konulu işbu yazının hazırlanmasında emeği geçen Av. Gülşah Ersöz başta olmak üzere tüm kadınların 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nü kutluyor, yazımızın çalışan kadınlar için faydalı olmasını diliyorum.
